Toàn bộ Đề tài…

QĐND- Với các nhà văn thì chỉ sợ không có nhân tài chứ không bị phụ thuộc vào cái giới hạn một đề tài cụ thể. Đương nhiên vừa có tài lại vừa có đề tài quen thuộc để “thâm canh” thì tác phẩm càng có nhiều triển vọng. Đề tài là khái niệm chỉ các hiện tượng đời sống được biểu thị, đề đạt trực tiếp trong sáng tác. Nên, người ta xác định đề tài theo giới hạn bề ngoài của phạm vi hiện thực, như đề tài chiến đấu, đề tài sinh sản, đề tài thiên nhiên… Nhìn ở giác độ các phạm trù xã hội lịch sử, có thể phân loại thành: Đề tài lịch sử, đề tài sử thi, đề tài công nhân, đề tài nông thôn… Tức là có rất nhiều, không giới hạn, không cấm kỵ, miễn nhà văn có vốn sống, có nhân kiệt để thai nghén tác phẩm. Nhưng ở lĩnh vực nghiên cứu văn chương thì vấn đề có khác. Đặc trưng của khoa học bao giờ cũng đòi hỏi các tính chất: Phải mới mẻ, phải đáng tin cậy, phải có lượng thông báo; phải khách quan, có tính kế thừa, rốt cuộc là phải có tính cá nhân rất rõ. Chính nên mà việc tuyển lựa đề tài cực kỳ quan yếu. Nhất là đối với người nghiên cứu văn chương, chọn được một đề tài thỏa mãn các đặc trưng trên tức thị anh ta đã có hướng đi, có phương pháp tiếp cận, đã mường tượng ra các thao tác xử lý… Dân nghiên cứu hay nói “chọn đề tài” là “tài chọn đề”, là đùa nhưng lại nói được rất đúng với bản chất vấn đề. Không riêng gì lĩnh vực nghiên cứu văn chương mà là nghiên cứu nói chung, chúng ta đang có một hiện tượng đáng báo động là sự trùng lặp đề tài. Chỉ xét riêng ở ngành văn học, ví dụ một tác giả Nguyễn Khải mà có tới gần chục luận án tiến sĩ, có tới hàng mấy chục luận văn thạc sĩ, cử nhân chọn thể tiểu thuyết của ông làm đối tượng nghiên cứu. Thí dụ truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư, chí ít có tới hàng chục luận văn thạc sĩ nghiên cứu. Đây chính là tiền đề cho các hiện tượng bị động phát sinh và phát triển, như “chợ luận văn”, hiện tượng xào xáo, cóp-py, thuê viết luận văn… Có mấy nguyên nhân dẫn đến hiện tượng này: Một là, đối với chủ thể nghiên cứu thì rõ ra một căn bệnh lười tư duy, ngại sáng tạo, không dám đi vào những đề tài mới, giàu hàm lượng khoa học nhưng khó khăn về tư liệu, về phương pháp… vì thế, cho an toàn đành chọn những gì “vừa sức”, có thể là nhàn nhạt nhưng vẫn có thể được coi là một “đề tài”… Thế là người nghiên cứu thì nhàn, lại được việc mà người hướng dẫn cũng tiện và đỡ khó nhọc phải góp ý, bổ sung, sửa chữa… Hai là, căn bệnh cả nể, xuê xoa của hội đồng nghiệm thu hoặc hội đồng chấm. Dù có là nhà khoa học đầu ngành đi chăng nữa thì ông ta vẫn là người Việt, mà người Việt ta thì cái căn tính duy tình tiểu nông vẫn còn sâu đậm lắm, kiểu như: “Một bồ cái lý không bằng một tý cái tình”, và “Lời nói chẳng mất tiền mua” nên cốt sao cho “vừa lòng nhau” là được. Vả “tôi ngồi hội đồng học sinh anh, anh lại ngồi hội đồng học sinh tôi”… Các cụ đã dạy “Chín bỏ làm mười” thì ta nay “bảy tám bỏ làm mười”… cũng được! Ba là, Nhà nước mở ra quá nhiều loại hình đào tạo và tuyển quá đông các học viên nghiên cứu. Cứ thử tính sơ sơ, mỗi năm chúng ta phải có hàng trăm luận văn Thạc sĩ văn chương (chưa kể tiếng nói), Tức là phải có hàng trăm đề tài khoa học (đấy là chưa kể các loại đề tài khác của các giảng viên, các nghiên cứu viên ở cấp tổ, cấp khoa, cấp trường, cấp viện, cấp bộ…). Tức là phải có hàng trăm đối tượng nghiên cứu mỗi năm, nhiều năm dồn lại, thì dễ thấy hiện tượng người nọ giẫm vào chân người kia, là không lạ. Bốn là, cơ chế tuyển cán bộ của ta còn nặng về bằng cấp. Đã đành bằng cấp là đề nghị, là bắt, bằng cấp cũng nói lên phần nào năng lực cán bộ… Nhưng ở nhiều cơ sở thì có hiện tượng này: Các sinh viên tốt nghiệp ra trường chưa tìm được việc làm, nhiều cán bộ, nghiêm đường muốn chuyển vùng công tác, mà một yêu cầu của nhiều cơ quan Nhà nước là phải có bằng thạc sĩ, thế thì, tốt nhất là đi học tiếp thạc sĩ, vừa được bằng, vừa có thời kì xin việc. Vì vậy, việc làm luận văn nhiều khi chỉ cho làm phép, gấp, gấp gáp… Thế thì lấy đâu ra chất lượng tốt. Nghiên cứu khoa học luôn là sự phát hiện thực chất sự vật, đưa ra một nhận thức mới về thế giới. Nghiên cứu khoa học văn học rất quan trọng vì nó trực tiếp liên quan vào đời sống tư tưởng chính trị, văn hóa tinh thần của toàn bộ chúng ta. Bởi vậy, càng rất nên được sự quan hoài, chú ý của toàn xã hội./. HOÀNG THỊ THU GIANG