Ký ức thời Đồng Nhân

Người quẻ Đồng Nhân trước nhất là người sáng láng, lấy đức sáng láng để quy tụ, tập trung con người, lập nên sự nghiệp lớn. Nhờ vậy, người quẻ Đồng Nhân sẵn sàng vượt qua gian hiểm, được quẻ này lợi cho việc sang sông lớn, ý nói lợi cho việc vượt qua những khó khăn. Phải là người tử tế có đức trung chính được quẻ Đồng Nhân mới có lợi. Người thấp hèn được quẻ này dễ thành kẻ tập họp đồng bọn làm việc bất chính. Mãi đến năm 1990 tức là 10 năm sau, có dịp nghiên cứu Kinh Dịch dưới sự hướng dẫn của GS Nguyễn Hoàng Phương, tôi mới biết vận mệnh mình có quẻ này. Đối chiếu với thực tại đã trải qua trong 10 năm, tôi giật mình thấy quẻ sao mà ứng nghiệm chi li đến thế. Hai năm đầu của thập kỷ này, tôi giúp bác Hoàng Quốc Việt hoàn tất cuốn hồi ký “Chặng đường nóng bỏng”, đó là một việc lớn trong đời viết văn của tôi. Từ năm 1982 tôi làm Báo cần lao, một tờ báo có thâm niên cách mạng lâu nhất trong thời đó. Năm 1985 được cử làm Tổng biên tập báo. Đây chính là cuộc sang sông lớn. Năm đó cả nước ta đang trong khí thế chuẩn bị cho một cuộc cách mệnh nhìn thẳng vào sự thực, “đổi mới hay chết”, rũ bỏ một thời quan liêu bao cấp, cấm chợ ngăn sông. Tôi đã cùng anh chị em tòa báo giương cao ngọn cờ đổi mới báo chí, làm cho Báo Lao Động từ năm 1986 thực sự trở thành một địa chỉ “quy tụ lòng người, quy tụ con người”. Năm 1987, vừa làm báo, vừa viết cuốn tiểu thuyết “Những ngày thường đã cháy lên”. Cái tên sách bắt nguồn từ cái mệnh “trên trời có lửa” của tác giả. Đó cũng là năm Báo cần lao, tờ báo của Công đoàn Việt Nam chuẩn bị cho Đại hội Công đoàn Việt Nam lần thứ VI. Báo đã tụ hợp ý kiến của độc giả thủ xướng một cuộc thảo luận công khai yêu cầu Đại hội đổi mới chức năng, lấy việc bảo vệ lợi quyền người cần lao làm chức năng số một của Công đoàn, đổi tên Tổng Công đoàn Việt Nam thành Tổng Liên đoàn Lao Động Việt Nam (nhằm đề cao tính chủ động, tính dân chủ của các công đoàn ngành và công đoàn địa phương). Báo đăng nguyên văn những quan điểm trái ngược nhau để độc giả cùng xem xét rộng rãi. Báo đăng những phóng sự nóng bỏng sự thực từ cuộc sống. “Cây cao su kêu cứu” là tên của một loạt phóng sự của các phóng viên thường trú miền Nam, nay đã thành cái tên trong lịch sử báo chí. Có một chuyện vui. Năm 1988, vào lúc Đại hội VI Công đoàn Việt Nam sắp mở đầu và tôi đang hồi hộp chờ xem những ý kiến đề xuất của Báo cần lao sẽ được Đại hội quyết định thế nào, thì tôi và nhà văn Vũ Bão được Hội Nhà văn cử đi dự một cuộc hội thảo của tùng san “Những vấn đề Văn học” tại Mát-xcơ-va (hồi đó còn Liên Xô). Có nghĩa là tôi không có cơ hội phát biểu quan điểm tại đại hội. Đối với Vũ Bão đây là chuyến đi nước ngoài đầu tiên sau cái “tai nạn nghề nghiệp” “Sắp cưới”, nên việc tháp tùng ông anh chuyến đi “lịch sử” này là một vinh dự chẳng thể thoái thác. Sang Nga mới vỡ lẽ ra ở nhà dịch nhầm tiếng Nga, cuộc hội thảo với chủ đề “Văn học và chính trị”, lại biến thành “văn chương chính luận” (!). Tham luận do trưởng đoàn Xuân Cang chuẩn bị từ nhà vậy là đổ. Tôi thức gần hết đêm để viết lại, còn Vũ Bão thì lo “cà phê cà pháo” cho chú em và duyệt lần cuối. Lại phải cùng nhau chép thành hai bản, để còn bản lưu đem về nhà “báo cáo” và sẵn sàng chịu trách nhiệm. Văn chương và chính trị, lúc đó thực sự là vấn đề hiện tại gọi là “nhạy cảm”. Khi kết thúc chuyến đi, tôi về đến Hà Nội vừa đúng ngày Đại hội VI bầu cử Ban Chấp hành Tổng Liên đoàn Lao Động Việt Nam. GS Văn Như Cương, đại biểu đại hội và là hiệp tác viên cật ruột của báo, ghé tai tôi báo tin: “Cái chức năng “bảo vệ” được ưng nhưng vẫn xếp hàng thứ hai; còn cái tên thì xong rồi! Chúc mừng cậu. Chúng tớ bầu cho cậu rồi đấy nhá”. Tôi là người bỏ lá phiếu bầu rút cục và cũng là người thắng cử với số phiếu thấp nhất. Nhưng ngay sau đó lại thắng cử vào Ban Thư ký Tổng Liên đoàn Lao Động Việt Nam (nay là Đoàn Chủ tịch). Hiện tại nhớ lại những chuyện ấy chỉ còn biết nói: Đúng một thời Thiên Hỏa Đồng Nhân.